(Đọc bài “Khát vọng” của nhà thơ Đặng Hồng Thiệp)
Nhà thơ Đặng Hồng Thiệp (1937 – 2013) đến với thi ca muộn nhưng đã chạm khắc giữa đời một chân dung thơ. Với bài thơ “Khát vọng” nhà thơ như đã chắp cánh khát vọng sống cho các thế hệ bạn đọc.
Dụng ý của tác giả được khai mở ngay từ đầu:
“Chuyện kể rằng…”.
Nhà thơ đã mượn màu sắc truyện dân gian để nâng chuyện của con người giữa đời thường thành huyền thoại. Vì thế có sức dẫn dắt người đọc theo mạch ẩn dụ mang ý nghĩa biểu trưng của hình tượng thơ:
“Có quả trứng đại bàng
Rơi vào ổ gà đang ấp
Khi nở ra cùng với bầy gà
Con đại bàng ngượng ngùng chiêm chiếp
Nhảy bay loạng choạng sân nhà”.
Hình ảnh “đại bàng” sống giữa “bầy gà” kiếm ăn ở “sân nhà” là một giả định nghệ thuật. Bởi trên thực tế, điều này không thể xảy ra vì đại bàng rất công phu tìm vách núi chon von để làm tổ, đẻ và ấp trứng. Đây là hình tượng thơ có ý nghĩa ví với hoàn cảnh sống hạn hẹp, quanh quẩn mưu sinh của con người. Rất có thể với hoàn cảnh này, tố chất đại bàng của con người cũng bị thui chột, sẽ trở nên kém cỏi, dần dần bị “gà hóa” trước đời “ngượng ngùng chiêm chiếp/ Nhảy bay chập choạng …”, “hồn nhiên bới đất” chẳng còn đoái tưởng bay đến “chân trời xa” và khám phá “đại ngàn bí mật”.
Nhà thơ Đặng Hồng Thiếp đã đưa ra thông điệp đầu tiên: Con người nếu sống mãi trong hoàn cảnh tầm thường sẽ trở nên nông cạn, thiển cận và cuối cùng là vô dụng… Tác giả không rao giảng luân lý mà ông muốn bạn đọc được thẩm nhận sự trăn trở của mình qua thi phẩm. Vẫn với hình tượng giả định đó, ông vẫn tin vào bản năng gốc cội nguồn của con người luôn khát sống – Đó là “khát vọng mơ hồ” vẫn tiềm ẩn, để rồi “lâu lâu lại cồn cào trong ngực”.
Từ hoàn cảnh sống tréo ngoe có thể xảy ra với bất kỳ ai, nhà thơ đã đưa chủ đề khám phá bản thể nhân loại: “Làm sao mà ai biết/ Mình đã bắt đầu từ quả trứng nào đây/ Sao không thử một lần vỗ cánh tung bay?…” .
Đây mới là tứ thơ chủ đạo: Nhà thơ đặt vào lòng bạn đọc một sự thôi thúc khám phá, phát hiện những tiềm lực của bản thân như những rừng cây ủ hàng ngàn năm trong lòng đất để tạo ra mỏ “vàng đen”. Chỉ cần con người biết thăm dò và khai thác những vỉa sở trường, những vỉa năng lực vốn có của bản thân và cộng đồng. Mỗi người phải “một lần vỗ cánh tung bay”, không cam chịu mặc định của hoàn cảnh để vượt lên, cải tạo, thay đổi hoàn cảnh để đeo bám đam mê, khát vọng lớn lao, tự mình biết chắp đôi cánh ước mơ bay cao, bay xa. Mỗi dân tộc cũng cần nuôi khát vọng không chỉ “một lần” mà nhiều lần “vỗ cánh tung bay” để vượt ra khỏi cái “ao làng” của đất nước mình để hội nhập cùng thế giới.
Không phải ngẫu nhiên mà Đặng Hồng Thiệp lại chọn hình tượng con đại bàng để biểu trưng cho khát vọng sống của con người. Bởi đại bàng là loài chim lớn, bay cao, có tầm nhìn xa, tập trung cao độ khi săn mồi và rất thích tận dụng các cơn bão để bay thật cao, thật xa. Tuy nhà thơ đã “Rũ bụi trần gian vỗ cánh” được 10 mùa bão rồi nhưng thông điệp về khát vọng sống cao đẹp vẫn còn “vỗ cánh” trong mỗi chúng ta, nhất là thế hệ trẻ.
Vân Anh
