Huyện Thanh Chương được coi là một vùng di sản với gần 80 di tích được xếp hạng, nhiều lễ hội vào đầu mùa xuân mới cùng nhiều danh thắng, cảnh đẹp từ lâu đã thu hút đông đảo du khách.
Từ Vinh, theo quốc lộ 46 khoảng 30km bằng đường bộ, chúng ta sẽ được đến một vùng di sản ở hai bên bờ sông Lam của huyện Thanh Chương. Lấy cầu Rộ làm trung tâm trong vòng bán kính 4 km là các di tích cấp Quốc gia nổi tiếng như Nhà thờ dòng họ Lê Kim thuộc xã Ngọc Sơn (sát ngay Cầu Rộ) nơi Bác Hồ từng sinh sống thuở thiếu thời khi Người theo cha về dạy học vào đầu thế kỷ XX. Qua Cầu Rộ là đền Bạch Mã thuộc xã Võ Liệt, di tích cấp Quốc gia được công nhận năm 1994 – một trong tứ linh đền của xứ Nghệ (nhất Cờn, nhì Quả, tam Bạch Mã, tứ Chiêu Trưng).
Ở đây còn có đình Võ Liệt, di tích cấp Quốc gia công nhận năm 1988, được ví là Văn miếu của huyện Thanh Chương, nơi thành lập chính quyền Xô viết đầu tiên và duy nhất trong cao trào cách mạng 1930 – 1931. Từ Cầu Rộ theo tỉnh lộ 533 khoảng 2 km đến xã Thanh Chi có di tích Nền tế cờ của sỹ phu Trần Tấn, nơi khởi nguồn cho cuộc khởi nghĩa Giáp Tuất (1874). Cạnh xã Thanh Chi là làng Lai Nhã (nay thuộc xã Thanh Khê) là quê hương của cử nhân Hồ Sĩ Tạo. Từ cầu Rộ theo quốc lộ 46 ngược về phía bắc dưới chân núi Nguộc là quần thể khu mộ tổ của dòng họ Nguyễn Cảnh nức tiếng của Nghệ An. Ngoài khu mộ này còn có 2 di tích cấp quốc gia và nhiều di tích cấp tỉnh thờ Quận công Nguyễn Cảnh Huy, Nguyễn Cảnh Hoan (Trịnh Mô) và nhiều hiền tài của dòng họ như đền Hữu (ở xã Thanh Yên), Nhà thờ và phần mộ Nguyễn Cảnh Huy, đền Vạn (xã Đại Đồng, Thanh Ngọc)…
Cùng với hệ thống di tích phong phú với 13 di tích cấp Quốc gia, 56 di tích cấp tỉnh, huyện Thanh Chương cũng đã khôi phục các lễ hội thu hút nhiều du khách như lễ Khai hạ ở đền Bà chúa Chè, vào ngày mồng 7 tháng Giêng, lễ hội Đền Bạch Mã vào các ngày 9 – 10/2 âm lịch, Lễ hội Đền Bà Chúa vào các ngày 2-3/3 âm lịch, lễ hội truyền thống kỷ niệm Xô viết Nghệ Tĩnh vào ngày 1/9 hàng năm. Riêng lễ hội Đền Bạch Mã đã được công nhận là “di sản phi vật thể Quốc gia” nâng thêm vị thế và tầm vóc của lễ hội.
Như đã nói ở trên, Thanh Chương là một vùng đất cổ, non nước hữu tình, các nhà khảo cổ đã tìm được di chỉ văn hóa Sơn Vi ở đồi Dùng, đồi Rạng. Cả huyện có diện tích 116.000 ha nhưng có đến 5 con sông chảy qua, từng được coi là quê hương của 36 bến đò. Ở đây có nhiều hình sông thế núi đẹp và hùng vĩ như sông Lam – núi Nguộc, có dãy Giăng Màn (tên gọi dãy Trường Sơn đoạn qua Thanh Chương) với nhiều đỉnh cao hơn 1000 m như Mũi Thuyền, Vũ Trụ với rừng nguyên sinh còn nguyên vẹn 7 tầng sinh thái, có nơi chưa một dấu chân người. Có thác Lơ Lụa với dòng nước trắng xóa đổ từ độ cao hơn 150 m, có thác Cối đã thu hút rất nhiều du khách thập phương. Từ một huyện đơn tộc người, từ năm 2004 đã có thêm đồng bào các dân tộc Thái, Khơ Mú từ Tương Dương về làm ăn sinh sống làm phong phú thêm bản sắc văn hóa. Nơi đây còn có dấu tích của thủ phủ Châu Hoan thuộc xã Phong Thịnh, ghi dấu tuổi ấu thơ của Vua Đinh Tiên Hoàng khi thân phụ người làm Thứ sử Châu Hoan; dấu tích của Bãi Trận (thuộc xã Thanh Hòa) nơi được cho là chỗ hội quân của Lê Lợi khi hành quân vào Nghệ và các dấu tích gắn với cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, khởi nghĩa Vụ Quang như: truông Mèn, Thành Bình Ngô, thành Lục Niên, căn cứ Bồ Lư…
Từ xa xưa Thanh Chương đã nổi tiếng với nhiều sản vật, nức tiếng gần xa. Có lẽ không ai không biết những câu ca và thành ngữ như: “nhút Thanh Chương, tương Nam Đàn”, “cá mát sông Giăng, lòng chợ Phuống…”, “ngon khoai chợ Rộ, ngọt măng chợ Chùa”. Ngoài các sản vật này Thanh Chương còn nổi tiếng với trám đen, cam bù, cam sen Cát Ngạn, cam đặc sản của các Tổng đội TNXP 2, Tổng đội 5. Từng nổi tiếng là đất chè, hiện toàn huyện có hơn 4500 ha chè công nghiệp và hàng trăm ha chè thực phẩm của 3 xí nghiệp chè (chiếm 3/4 diện tích và sản lượng chè cả tỉnh) và ở các vườn hộ gia đình. Đặc biệt có điểm du lịch đảo chè. Các đồi chè như hình bát úp luôn xanh tốt mướt mát đến tận chân trời, kỳ thú như nơi tiên cảnh… mỗi năm thu hút hàng chục ngàn du khách. Từ tiềm năng về đất đai và nguồn nhân lực, nhờ phong trào xây dựng NTM, những năm gần đây Thanh Chương đã có phong trào cải tạo vườn tạp xây dựng vườn VAC, hình thành nhiều trang trại, gia trai chăn nuôi gia súc, gia cầm, đã và đang có nhiều mô hình lớn về chăn nuôi gà để xây dựng thương hiệu “Gà Thanh Chương”. Trong bối cảnh hội nhập, các sản phẩm từ các vườn hộ, các trang trại gia trại của Thanh Chương đã và sẽ tiếp tục có mặt trên thị trường trong và ngoài tỉnh. Đến thời điểm này đã có 34 sản phẩm được cấp chứng chỉ OCOP từ 3-4 sao.
Mùa xuân là mùa của lễ hội, du lịch, chúng ta hãy về với vùng đất đầy hấp dẫn này theo dìu dặt câu hát đã đi vào lòng người: “Thanh Chương mời bạn về thăm”…
Trần Đình Hà
