Thành công vang dội của phim Mưa đỏ khơi gợi niềm tin phim về đề tài chiến tranh – cách mạng hoàn toàn có thể bước ra khỏi định kiến khô khan, trở thành dòng chảy chủ lưu trong đời sống hiện đại, hi vọng về tương lai vươn ra thế giới của phim Việt Nam.
Song hành cùng Mưa đỏ, khán giả còn được chứng kiến một tác phẩm khác: Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối của đạo diễn Bùi Thạc Chuyên. Nếu như Mưa đỏ nghiêng về tái hiện hoành tráng thì Địa đạo lại đi vào những chi tiết nhỏ mà day dứt.
Trong một thời gian dài, phim lịch sử thường bị coi là “khó xem, khó bán vé”. Thế nhưng, thành công thương mại lẫn nghệ thuật của Mưa đỏ và Địa đạo đã chứng minh một chân lý giản dị: nếu tác phẩm đủ sức thuyết phục, đủ tầm vóc về nghệ thuật, được đầu tư bài bản cả về kỹ thuật lẫn truyền thông, thì khán giả sẵn sàng đón nhận. Thậm chí, chính khán giả trẻ – những người chưa từng đi qua chiến tranh – lại là đối tượng lan tỏa mạnh mẽ nhất, bởi họ không chỉ tìm thấy trong phim quá khứ mà còn tìm thấy giá trị hiện tại của niềm tự hào, sự tri ân và khao khát sống đẹp.
Phim đã mở ra một cách tiếp cận mới cho điện ảnh sử dụng ngân sách. Lâu nay, những tác phẩm đặt hàng bằng ngân sách thường bị mặc định gắn với tính “nhiệm vụ”, ít tính thị trường. Nhưng Mưa đỏ cho thấy, Nhà nước hoàn toàn có thể tạo ra những tác phẩm vừa mang giá trị chính trị – tư tưởng, vừa chinh phục đông đảo công chúng. Đó là sự hòa quyện giữa vai trò định hướng của cơ quan quản lý và sự năng động của đơn vị phát hành chuyên nghiệp, một mô hình công – tư hứa hẹn cho tương lai.
Trên bình diện chung, điện ảnh chiến tranh Việt Nam vẫn còn không ít hạn chế: nhiều kịch bản sa vào lối kể minh họa, nặng về sự kiện mà thiếu chiều sâu tâm lý; nguồn lực sản xuất còn hạn chế, trong khi chiến tranh vốn là bối cảnh đòi hỏi kinh phí lớn, kỹ xảo tinh vi; cách tiếp cận khán giả chưa thật sự dài hơi, thường phụ thuộc vào các dịp lễ kỷ niệm thay vì tạo dựng dòng chảy liên tục. Những “căn bệnh” ấy nếu không được khắc phục sẽ khiến dòng phim này chỉ dừng lại ở hiện tượng nhất thời.
Chìa khóa để đi đường dài nằm ở ba điểm then chốt: đầu tư cho kịch bản, kết hợp giữa Nhà nước và tư nhân, đổi mới ngôn ngữ điện ảnh. Kịch bản phải đủ sức kể những câu chuyện đời thường nhưng giàu sức lay động, để lịch sử được nhìn qua lăng kính số phận con người. Sự kết hợp giữa Nhà nước và tư nhân sẽ bổ sung cho nhau: Nhà nước bảo đảm định hướng chính trị – tư tưởng, tư nhân mang đến sự linh hoạt, năng động của thị trường. Còn đổi mới ngôn ngữ điện ảnh là yêu cầu tất yếu, từ kỹ thuật hình ảnh, âm thanh, đến diễn xuất và hậu kỳ, để tác phẩm có thể cạnh tranh không chỉ trong nước mà cả trên trường quốc tế.
Một khía cạnh không thể bỏ qua là truyền thông. Mưa đỏ thành công cũng bởi chiến dịch quảng bá mạnh mẽ: trailer, MV nhạc phim cuốn hút, hoạt động giao lưu với nghệ sĩ, hiệu ứng lan truyền trên mạng xã hội… Những yếu tố này khiến câu chuyện lịch sử trở nên gần gũi, dễ tiếp cận hơn với công chúng. Điện ảnh, nếu biết song hành cùng truyền thông hiện đại, sẽ tìm thấy con đường ngắn nhất đến trái tim khán giả.
Sự hồi sinh của dòng phim chiến tranh còn mang ý nghĩa văn hóa rộng lớn, cho thấy công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ, không hề thờ ơ với lịch sử dân tộc. Khi những tác phẩm như Mưa đỏ hay Địa đạo khơi gợi được niềm tự hào, sự tri ân, khao khát sống đẹp trong khán giả, thì điện ảnh đã hoàn thành sứ mệnh cao cả của mình: kết nối ký ức và hiện tại, hướng tới tương lai.
Dù còn những hạn chế, nhưng thành công của Mưa đỏ là tín hiệu rõ ràng cho thấy điện ảnh chiến tranh – cách mạng có thể giành vị thế xứng đáng trong đời sống hiện đại, miễn là được đầu tư đúng mức và đi đúng hướng. Từ đó, có thể kỳ vọng một tương lai phim lịch sử không chỉ xuất hiện vào dịp lễ kỷ niệm, mà trở thành trụ cột lâu dài của điện ảnh Việt Nam.
Nhìn sang nước bạn, trong nhiều thập niên gần đây, thế giới đã chứng kiến sự lan tỏa mạnh mẽ của “làn sóng Hàn Quốc” với điện ảnh trở thành cánh cửa rộng mở đưa văn hóa đất nước này vươn ra toàn cầu. Điện ảnh Hàn Quốc không chỉ đem đến những thước phim giải trí mà còn gói ghém trong đó tinh thần dân tộc, khát vọng vươn lên với chiến lược phát triển bài bản. Thành công này cho thấy điện ảnh có thể trở thành kênh quan trọng để khẳng định “sức mạnh mềm” quốc gia trong kỷ nguyên toàn cầu hóa.
Chính phủ Hàn Quốc tập trung tháo gỡ những rào cản khắt khe và khuyến khích các tập đoàn, doanh nghiệp tham gia đầu tư. Các quỹ điện ảnh, chính sách giảm thuế, cùng cơ chế “screen quota” bảo vệ phim nội địa đã tạo nền tảng để dòng phim Hàn phát triển vững chắc. Cũng từ đây, một thế hệ đạo diễn, diễn viên trẻ tài năng đã được nuôi dưỡng, đưa những câu chuyện mang đậm bản sắc dân tộc hòa quyện với phong cách làm phim hiện đại, tạo ra các tác phẩm vừa gần gũi, vừa hấp dẫn khán giả quốc tế.
Với việc phim Ký sinh trùng chinh phục Oscar, Hàn Quốc đã chứng minh rằng, khi biết kết hợp hài hòa giữa bản sắc dân tộc và ngôn ngữ toàn cầu, điện ảnh có thể trở thành kênh truyền tải hình ảnh quốc gia hiệu quả. Có thể thấy điện ảnh không chỉ là nghệ thuật, không chỉ là thương mại, mà còn là sức mạnh mềm, là tiếng nói của một dân tộc với thế giới.
Với Việt Nam, những kinh nghiệm ấy gợi mở nhiều bài học quý. Một nền văn hóa đa dạng và giàu bản sắc chính là tài nguyên để tạo nên sức mạnh mềm. Chiến lược phát triển công nghiệp văn hóa và điện ảnh đã được hoạch định, vấn đề là biến quyết tâm thành hành động cụ thể: hoàn thiện chính sách, đầu tư hạ tầng, đào tạo nhân lực, thu hút doanh nghiệp và xã hội hóa.
Thành công của Mưa đỏ còn mở ra một viễn cảnh rộng lớn hơn: khả năng xuất khẩu phim chiến tranh – cách mạng ra thị trường quốc tế. Điện ảnh vốn là thứ ngôn ngữ không biên giới, và những câu chuyện nhân văn, bi tráng về chiến tranh Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành “đặc sản văn hóa” mang dấu ấn riêng. Nếu những phim như Mưa đỏ tạo được hiệu ứng khi phát hành ở nước ngoài thì đó vừa là một chiến lược kinh tế thu về ngoại tệ, vừa là hành trình quảng bá bằng nghệ thuật để thế giới hiểu hơn về những giá trị đã làm nên sức sống và bản lĩnh của dân tộc Việt Nam.
Phạm Cường
