Nhạc sĩ Lê Hàm tuổi Giáp Tuất – 1934, quê huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An. Sau sự kiện Vịnh Bắc Bộ năm 1964, Lê Hàm được phân công về công tác tại Ty Văn hóa Hà Tĩnh. Sau một thời gian, ông được đề bạt làm Trưởng đoàn Văn công (tức Đoàn Ca Múa Nhạc Hà Tĩnh) ca khúc “Gái sông La” đã làm nên thương hiệu Lê Hàm lúc bấy giờ cũng như sau này.
“Gái sông La” được ví như một thứ “Chi đoàn ca” bởi bất cứ cuộc họp chi đoàn thanh niên nào, tiết mục văn nghệ mở đàu cũng vang lên: “Dòng nước sông La vẫn xanh trong thầm lặng/ Như gái Lam Hồng điềm đạm thủy chung/ Đẹp lắm ai ơi gái sông La, Hồng Lĩnh/ Xô Viết quê mình gái nỏ kém chi trai…”.
Lê Hàm là nhạc sĩ – hội viên Hội Nhạc sỹ Việt Nam duy nhất của Hà Tĩnh cho mãi tới năm 1976. Ông cũng là thành viên sáng lập Hội Văn nghệ Hà Tĩnh năm 1969; tham gia liên tục mấy khóa chấp hành Hội cho đến ngày sáp nhập Hà Tĩnh – Nghệ An thành Nghệ Tĩnh.
Bản tính Lê Hàm lúc nào cũng vui vẻ, cởi mở, đã nói là nói thẳng, nói thật, không úp mở vòng vo tam quốc. Nhớ mỗi lần về Hội Văn nghệ họp Ban Chấp hành, tôi thường hỏi đùa ông: Đại ca sắp thành “đồng chí” chưa? hay vẫn mức cảm tình?
Lê Hàm cười bảo: Cậu cứ lo cho tròn cái bổn phận tiểu nhị điếu đóm đi… Còn tớ, chưa “đồng chí” thì trước mắt cứ “cảm tình” cho nó tình cảm cái đã! Cậu cứ hay lo bò trắng răng!
Sẵn đà, tôi buông luôn: Ơ hay, đại ca là “Hàm” thì tiểu nhị lo “răng” cho phải phép!
Chơi với Lê Hàm thoải mái, nói năng không sợ lỡ lời bởi ông thấu hiểu những thằng làm thơ thường phổi bò, vô hại.
***
Cuối năm 2023, tôi ghé quán cà phê Góc Phố trước cổng trụ sở Hội Liên hiệp VHNT Nghệ An. Xắm nắm tính chuyện đến chơi nhà nhạc sĩ Lê Hàm thì Lê Hàm cùng mấy em phóng viên Đài Truyền hình Nghệ An “lả lướt” từ đường Đào Tấn vào cổng Hội.
Thì ra sáng nay đẹp trời, Đài Truyền hình Nghệ An nhắm nhót lên kế hoạch đưa tác giả “Vinh – thành phố bình minh” lên sóng dịp mừng xuân đón Tết Giáp Thìn 2024. Hơn nửa thế kỷ quen thân với Lê Hàm, cùng họ Lê với nhau nên tôi quen gọi ông là đại ca. Bắt tay người nhạc sĩ tuổi Giáp Tuất, tôi chúc mừng đại ca vừa được Chủ tịch nước tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.
Ngoài đóng góp về sáng tác ca khúc, sưu tầm, biên soạn các công trình dân ca Nghệ Tĩnh, nhạc sỹ Lê Hàm còn nhiều năm làm Trưởng đoàn Ca Múa Nhạc Hà Tĩnh, rồi Nghệ Tĩnh.
“Gái Sông La”; “Người mẹ làng Sen”; “Vinh – thành phố bình minh” là những ca khúc đi cùng năm tháng đã làm nên thương hiệu Lê Hàm.
Nhạc sĩ Lê Hàm đến Hội LHVHNT Nghệ An được coi như “thuyền xưa về bến cũ” – cơ quan Hội là nơi ông từng làm thường trực với cương vị Phó Chủ tịch Hội trước khi nghỉ hưu.
Lê Hàm là người năng nổ, xuề xòa, vui tính, ông bảo: Hồi tớ viết ca khúc “Gái sông La”, câu mở đầu “Dòng nước Sông La vẫn xanh trong thầm lặng/ Như gái Lam Hồng điềm đạm thủy chung…” Rứa mà không ít đứa nhao thiên hát là “Dòng nước sông La vẫn xanh trong thầm lặng/ Như gấy Lê Hàm răng rụng bụng to”. Láo thế chứ lị! Bụng to là lẽ thường tình của đàn bà mang bầu. Còn răng lợi bà Khiêm nhà mình đều tăm tắp như ngô nếp chơ rụng mô mà rụng!
Ha ha, khen đại ca tôi giỏi giang, đẹp trai, lợi khẩu… có mà khen cả ngày.
Tình tang một lúc, tôi hỏi nhạc sĩ Lê Hàm: Theo quan niệm của người Việt ta, cứ chạm đến ngưỡng 70 tuổi được coi là thượng thọ. Còn ngoài 70, thì thêm tuổi nào, coi như lãi ròng tuổi đó. Sang năm nếu tính cả tuổi mụ, vị chi đại ca chạm ngưỡng ”cửu thập nhất”- nằm trong tốp những người hiếm xưa nay. Xin hỏi đại ca: Sang năm con Thìn 2024, đại ca có dự tính gì khả thi cho mình chưa? Vi vu một chuyến châu Âu chẳng hạn?
Nhạc sĩ Lê Hàm cười bảo: Âu với Á cái nỗi gì. Từ giờ trở đi, tớ chỉ mong đừng ốm đau gì cả. Còn kế hoạch với kế họt gì tầm này nữa. Chơi được tí nào thì chơi! Tóm lại là trời cho tới đâu, chơi tới đó, tranh thủ thời gian không nên lãng phí!
Vâng, thế thì tiểu ca xin chúc đại ca luôn khỏe, sống vui, tiếp tục phiêu du trên 5 dòng kẻ với 7 nốt nhạc ma mị của đời .
Biết đâu “anh hoa lại thêm lần phát tiết”!
***
Sáng ngày 6 tháng 9 năm 2024 vừa rồi, tại hội trường Nhà khách Nghệ An, Ban Âm nhạc, Hội Liên hiệp VHNT Nghệ An phối hợp với Chi hội Nhạc sĩ Việt Nam tỉnh Nghệ An tổ chức buổi tọa đàm, giao lưu âm nhạc nhân ngày Âm nhạc Việt Nam. Nhạc sĩ Lê Hàm được coi là tiên chỉ, lão làng của giới âm nhạc Nghệ An. Đến với cuộc tọa đàm giao lưu âm nhạc lần này, nom sắc diện ông có phần kém tươi, nói năng, chuyện trò không được dảo hoạt như thường khi nhưng vẫn tỏ ra mạch lạc, hóm hỉnh như thường nhật.
Nhạc sĩ Lê Hàm bày tỏ ngắn gọn trong phần phát biểu của ông những kỷ niệm trong cuộc đời sáng tác của mình, qua đó ông mong muốn âm nhạc Nghệ An trong tương lai sẽ có nhiều thành tựu mới, có những tác phẩm hay.
Trước lúc yên vị, ông với thêm một câu “có lẽ đây là lần cuối cùng tôi tham dự cuộc gặp mặt có đông đủ anh chị em như thế này”. Không ai nghĩ câu nói tưởng như đùa cợt, lấp lửng của lão nhạc sĩ lại ứng với bản mệnh của ông 2 tuần sau đó!
Chiều ngày 18/9/2024, cha đẻ của của ca khúc “Vinh – thành phố bình minh” đã cưỡi hạc về miền mây trắng!
Xin vĩnh biệt đại ca Lê Hàm! Vĩnh biệt một nhạc sĩ tài hoa – một người tử tế!
Tùng Bách
