Trong lịch sử nghệ thuật phương Tây, hiếm có tác phẩm nào đạt được sự nổi tiếng và bí ẩn như bức tranh “Girl with a Pearl Earring” (Cô gái đeo khuyên tai ngọc trai) của họa sĩ người Hà Lan Johannes Vermeer. Được vẽ vào khoảng năm 1665, bức tranh này không chỉ là một kiệt tác của thời kỳ Hoàng kim Hà Lan mà còn trở thành biểu tượng văn hóa toàn cầu, thường được so sánh với “Mona Lisa” của Leonardo da Vinci. Câu chuyện đằng sau bức tranh, từ quá trình sáng tạo đến sự tái khám phá và ảnh hưởng của nó, là một hành trình đầy mê hoặc, phản ánh tài năng của Vermeer và sức mạnh trường tồn của nghệ thuật.
Johannes Vermeer (1632 – 1675) là một họa sĩ thuộc thời kỳ Hoàng kim Hà Lan, giai đoạn thịnh vượng về kinh tế và văn hóa ở Hà Lan thế kỷ 17. Ông làm việc tại thành phố Delft, vẽ những bức tranh nổi tiếng với ánh sáng tinh tế, màu sắc hài hòa, chú trọng đến chi tiết. Tuy nhiên, trong suốt cuộc đời, Vermeer không được công nhận rộng rãi và qua đời trong nghèo khó, để lại một di sản nghệ thuật chỉ được khám phá lại vào thế kỷ 19. Bức “Girl with a Pearl Earring” là một trong khoảng 36 tác phẩm còn sót lại của ông. Không giống những bức tranh phong cảnh hay sinh hoạt thường ngày, đây là một bức chân dung kiểu “tronie” (một thể loại phổ biến ở Hà Lan thời bấy giờ, tập trung vào biểu cảm khuôn mặt hoặc trang phục hơn là tái hiện một nhân vật cụ thể). Điều này khiến danh tính của cô gái trong tranh trở thành một bí ẩn, khơi gợi sự tò mò của người xem qua nhiều thế kỷ.
Bức tranh miêu tả một cô gái trẻ với ánh mắt trực diện, đôi môi khẽ hé và chiếc khuyên tai ngọc trai lấp lánh. Nền tối tương phản với khăn trùm đầu màu xanh lam và ánh sáng chiếu lên khuôn mặt cô, tạo nên một hiệu ứng thị giác đầy mê hoặc. Điểm đặc biệt nằm ở cách Vermeer sử dụng ánh sáng và màu sắc để mang lại cảm giác sống động, gần gũi nhưng đồng thời bí ẩn cho nhân vật và tác phẩm. Chiếc khuyên tai ngọc trai được vẽ chỉ bằng vài nét cọ đơn giản, là minh chứng cho kỹ thuật bậc thầy của Vermeer trong việc tạo ra hiệu ứng ánh sáng.
Danh tính của cô gái vẫn là một câu hỏi chưa có lời giải. Một số giả thuyết cho rằng cô có thể là con gái của Vermeer, Maria, hoặc một người mẫu vô danh. Tuy nhiên, do đặc trưng của thể loại “tronie”, có khả năng cao đây không phải chân dung của một cá nhân cụ thể mà là hình ảnh lý tưởng hóa, đại diện cho vẻ đẹp và sự bí ẩn. Sự thiếu vắng thông tin về nhân vật càng làm tăng sức hút của bức tranh, khiến nó trở thành chủ đề của nhiều câu chuyện và giả thuyết.
Sau khi Vermeer qua đời, các tác phẩm của ông dần rơi vào quên lãng. Phải đến thế kỷ 19, nhờ công của nhà phê bình nghệ thuật người Pháp Théophile Thoré-Bürger, di sản của Vermeer mới được hồi sinh. Bức “Girl with a Pearl Earring” được tìm thấy trong tình trạng xuống cấp và được bán đấu giá với giá rẻ mạt vào năm 1881. Tuy nhiên, sau khi được phục chế và trưng bày tại Bảo tàng Mauritshuis ở The Hague, Hà Lan, bức tranh bắt đầu thu hút sự chú ý. Đến thế kỷ 20, nó trở thành biểu tượng toàn cầu nhờ sự lan tỏa của văn hóa đại chúng. Năm 1999, cuốn tiểu thuyết “Girl with a Pearl Earring” của Tracy Chevalier đã hư cấu hóa câu chuyện về bức tranh, tưởng tượng rằng cô gái là một người hầu trong nhà Vermeer. Cuốn sách nhanh chóng trở thành bestseller và được chuyển thể thành bộ phim cùng tên vào năm 2003, với Scarlett Johansson thủ vai chính. Những tác phẩm này không chỉ đưa bức tranh đến gần hơn với công chúng mà còn làm sâu sắc thêm sự mê hoặc xung quanh nó.
Bức “Girl with a Pearl Earring” còn là một biểu tượng văn hóa. Nó đã xuất hiện trong vô số tác phẩm nghệ thuật, quảng cáo và các phương tiện truyền thông, trở thành hình ảnh đại diện cho vẻ đẹp cổ điển và sự bí ẩn. Các nhà nghiên cứu nghệ thuật đánh giá cao bức tranh vì cách Vermeer sử dụng ánh sáng và màu sắc, cũng như khả năng của ông trong việc truyền tải cảm xúc qua một khoảnh khắc tĩnh lặng. Bức tranh cũng khơi dậy nhiều cuộc thảo luận về vai trò của phụ nữ trong nghệ thuật và xã hội thời bấy giờ. Ánh mắt trực diện của cô gái, một chi tiết hiếm thấy trong nghệ thuật chân dung thế kỷ 17, mang lại cảm giác mạnh mẽ và tự tin, thách thức các chuẩn mực truyền thống về cách phụ nữ được miêu tả. Dù danh tính của cô gái mãi mãi là một bí ẩn, ánh mắt và nụ cười của cô tiếp tục mê hoặc hàng triệu người trên toàn thế giới.
Thanh Huyền – Như Yến
 của họa sĩ người Hà Lan Johannes Vermeer.){kind=link}