Sinh năm 1993 tại Port Elizabeth, Nam Phi, Koleka Putuma là một trong những tiếng nói mạnh mẽ và tiên phong của thi ca đương đại châu Phi. Cô theo học cử nhân chuyên ngành Kịch nghệ và Biểu diễn của Đại học Cape Town và sớm nổi bật với phong cách thơ đương đại đậm chất chính luận. Năm 2016, Koleka Putuma nhận Giải PEN dành cho sinh viên viết lách với bài thơ “Water”. Tác phẩm này được dùng trong môn Văn tại nhiều trường học, nội dung của nó nhấn mạnh rằng tiếp cận nguồn nước sạch không chỉ là quyền con người mà còn liên quan chặt chẽ đến lịch sử, chủng tộc và chính trị.
Ở Nam Phi, vấn đề tiếp cận nước sạch là một cuộc đấu tranh thực tế và mang tính biểu tượng. Theo các nguồn, ngay cả trong thời kỳ hậu apartheid, nhiều cộng đồng da đen vẫn phải đối mặt với tình trạng thiếu nước sạch hoặc phải trả chi phí cao hơn để tiếp cận. Bài thơ “Water” biến một vấn đề tưởng chừng bình thường thành một lời kêu gọi mạnh mẽ về công lý xã hội, làm nổi bật sự bất bình đẳng kéo dài từ thời kỳ thuộc địa và apartheid.
“Water” còn sử dụng hình ảnh nước để kể câu chuyện về ký ức, đau khổ, và sự kiên cường của người da đen Nam Phi. Putuma liên kết nước với lịch sử nô lệ (ví dụ, hành trình vượt Đại Tây Dương trên các con tàu nô lệ) và các nghi lễ tâm linh, tạo nên một tầng ý nghĩa sâu sắc. Phong cách thơ của cô mạnh mẽ, giàu cảm xúc, và kết hợp giữa sự giận dữ trước bất công và sự tôn vinh bản sắc cộng đồng.
Năm 2017, cô thu hút sự chú ý công chúng khi xuất bản tập thơ đầu tay “Collective Amnesia”. Tập thơ là một hành trình thi ca đầy sức mạnh, nơi Koleka Putuma đối mặt với những vết thương lịch sử và xã hội Nam Phi hậu apartheid. Tập thơ thể hiện sâu sắc nỗi đau và sự kiên cường, khám phá các chủ đề như ký ức bị lãng quên, bản sắc queer, và nữ quyền da đen. Từ “womxn” được Putuma sử dụng để bao quát cả phụ nữ da màu và người chuyển giới. Với giọng điệu vừa mãnh liệt vừa dịu dàng, tác phẩm truyền cảm hứng cho công lý xã hội, trở thành biểu tượng của thơ ca châu Phi hiện đại.
Cuốn sách nhanh chóng bán chạy với hàng nghìn bản chỉ sau vài tháng, đồng thời xuất hiện trong chương trình học tại một số đại học Nam Phi. Tác phẩm cũng được dịch sang tiếng Tây Ban Nha, Đan Mạch và một số thứ tiếng khác, giúp mở rộng tầm ảnh hưởng của nó trong nền thi ca quốc tế.
Putuma sử dụng thi ca như một công cụ phê phán và chữa lành lịch sử: cô thách thức những định kiến phức tạp về chủng tộc, giới tính, quyền lực và sự tàn lụi của di sản apartheid.
Không chỉ tạo nên tiếng vang tại Nam Phi, Putuma còn được quốc tế công nhận. Những sáng tác của Putuma truyền tải tầm nhìn về một châu Phi độc lập về nhận thức và tự chủ về ngôn từ, với mục tiêu khai thông ký ức tập thể và thúc đẩy thay đổi xã hội. Tác phẩm của cô cũng truyền cảm hứng mạnh mẽ cho các thế hệ trẻ, đặc biệt trong cộng đồng LGBTQ+ và phong trào nữ quyền tại châu Phi.
Kể từ khi xuất hiện, Koleka Putuma đã tạo nên một di sản văn học vừa sống động vừa đầy suy tưởng. Cô đặt ra những câu hỏi về quyền lực, ký ức lịch sử, và mối liên hệ giữa bản thân cá nhân với cộng đồng. Với ngòi bút sắc sảo và tâm hồn dấn thân, cô là một trong những gương mặt tiêu biểu cho làn sóng mới của thi ca châu Phi, ở đó nghệ thuật kết hợp với hành động, và thơ ca trở thành tiếng nói giải phóng của con người.
Phương Thanh – Tường Lan
