Hoa Xoan (hoa thầu đâu) nở tím ngõ quê những ngày tháng Ba thuở nào dường như vẫn giăng mắc trong tâm khảm những người con từng gắn bó với vùng đất nông thôn, với những cánh xoan bé tẹo nhưng ôm chứa bao kỷ niệm. Ký ức ngọt ngào mà khắc khoải ấy lại gọi về trong tâm tình của tác giả Nguyễn Đình Ánh. Và phải chăng cũng là của bao người con xa quê, hoặc đang sống ở quê nhưng những cây xoan trĩu hoa tim tím đã trở thành dĩ vãng.

Tạp chí Sông Lam số 11 tháng 3/2021, giới thiệu với bạn đọc tản văn “Thầu đâu giờ nở nơi đâu?” của Nguyễn Đình Ánh.

*****

    Tháng Ba đến đầu làng. Trời chuyển mưa lất phất. Tôi ngồi dõi mắt ra đầu ngõ chỉ thấy lưa thưa những bông hồng đang bung nở. Khóm hồng leo tôi trồng hơn năm nay, giờ mới trổ những bông đầu tiên ấy không khỏa lấp được không gian của mấy cây thầu đâu bung nở tím đầu ngõ…

                     Quê tôi gọi cây thầu đâu, lớn lên tôi được biết cây còn có tên phổ biến khác là xoan đâu hay cái tên lãng mạn mà đượm buồn là sầu đông. Tôi thì vẫn thích cái tên gọi mộc mạc, chân quê mà mình từng được nghe từ lần đầu tiên ấy – Thầu đâu! Cũng như nhiều cây khác, suốt mùa Đông, loài cây này chỉ có những cành lá trơ trụi, khô khốc. Khi xuân đến, cây đâm chồi nảy lộc, cành lá bắt đầu xanh mướt trở lại. Và rồi tháng Ba về, xen giữa màu xanh của chồi lá, những bông hoa xoan dịu dàng khoe sắc. Màu hoa tím nhạt cùng hương thơm dịu nhẹ cuốn hút bọn trẻ chúng tôi…

Ảnh: Trung Hà

Khi bắt đầu cảnh đất chật người đông thì những cây thầu đâu bắt đầu bị người ta chặt bỏ. Không nhớ rõ ngày nào, chỉ biết cũng vào tầm tháng Ba, khi những cánh hoa thầu đâu li ti rụng tím trước ngõ, trên cây còn những chùm quả treo lửng lơ bắt đầu ngả sang màu vàng nhạt, cha tôi dẫn mấy người khách lạ đến hạ sạch cả mấy cây. Sau này được biết, những người khách lạ ấy là thợ mộc từ vùng Đô Lương xuống. Họ chọn mua cây thầu đâu già về để làm trần nhà. Những cây thầu đâu chặt chuyển đi rồi để lại một khoảng trống mênh mông đầu ngõ. Tôi cảm thấy thiêu thiếu một điều gì đó vì những cây thầu đâu ấy đã gắn bó với mấy anh em tôi từ ngày còn nhỏ. Chúng tôi trèo lên cây bẻ cành, vặt quả chơi bắn súng phốc – loại súng làm từ ống cành hóp, hay cành cây tre. Cứ chân đất, đầu trần đuổi bắn nhau từ ngõ nhà này qua ngõ nhà khác vui đáo để. Nhưng cũng vì cái trò nghịch ngợm ấy mà bao lần tôi bị ăn roi của cha tôi. Bọn con gái thì ngồi tỉ mẩn nhặt từng cánh xoan mỏng manh xếp thành đủ thứ hình trên đất: hình trái tim lồng vào nhau, hình cái cặp sách nhỏ xinh hay những chiếc kẹp tóc,….

                      Những người xa quê chắc hẳn ai cũng nhớ màu tím hoa cà hay màu trắng tía của thầu đâu. Loài hoa với hai màu đặc trưng ấy từ lâu đã đi vào thơ ca như là những hình ảnh biểu cho mùa Xuân, cho tháng Ba tràn đầy sức sống. Bóng hoa xoan thấp thoáng trong thơ Xuân Nguyễn Trãi:
“Trong tiếng cuốc kêu Xuân đã muộn
Đầy sân mưa bụi nở hoa xoan”

  Nhà thơ Chế Lan Viên cũng đã phải ngỡ ngàng thốt lên:
“Tháng Ba nở trắng hoa xoan
Sáng ra mặt đất lan tràn mùi hương…”

Ảnh: Trung Hà

   Hay trong thơ của nữ sĩ Xuân Quỳnh, hoa xoan cũng hiện lên với sắc tím mênh mang, thổn thức:

Tháng Ba về xuân dần hơn một nửa  
Ngõ nhà mình tim tím những nhành xoan
Cơn mưa phùn chiều dạo qua ngang cửa
Gió đu cành, hoa tím rụng đầy sân.

Hoa xoan tàn, mùa xuân tàn rồi đó
Xưa, mười lăm em đã biết điệu đàng
Nhặt cánh hoa em cài lên mái tóc
Vườn nhà bên anh liếc mắt… nhìn sang.

             Nhà thơ chân quê Nguyễn Bính cũng có những vần thơ nhắc đến loài hoa giản dị, mộc mạc ấy “Bữa ấy mưa xuân phơi phới bay/ Hoa xoan lớp lớp rụng vơi đầy”. Hình ảnh lớp lớp hoa xoan rụng dày khắp các con ngõ, các ngả đường quê đã ăn sâu vào tiềm thức của nhiều người xa xứ. Loài hoa ấy cũng là biểu tượng cho tấm lòng thủy chung trong tình yêu đôi lứa:

Ta hờn, ghen, giận tháng Ba

Cớ sao ôm hết loài hoa ái tình?!

Hoa xoan tím tuy không xinh

Nhưng luôn biết phận giữ mình thủy chung”. (Nguyễn Đình Cường)

      Ngoài trời vẫn lất phất mưa, vẫn con ngõ xưa, vẫn tiết trời lành lạnh như tháng Ba năm nào, chỉ thiếu màu tím thủy chung  ấy, thiếu tiếng bọn trẻ đầu trần chân đất đuổi nhau khóc cười dưới những cánh hoa rơi…

                    Cầm điện thoại, vào nhóm bạn học cấp ba, ai đó vừa gửi một bức ảnh chụp cành hoa thầu đâu còn có cả chùm quả đã ngả màu vàng treo lơ lửng. Những kí ức tuổi thơ lại về giăng mắc trong tôi. Từng khuôn mặt, nụ cười tinh khôi thuở nhỏ lần lượt hiện lên rõ nét để tôi chợt da diết nhớ thương, để lòng lại miên man nhớ về những cây thầu đâu tím hoa trước ngõ năm nào, để bất giác chợt thốt lên: “Thầu đâu giờ nở nơi đâu?”

Nguyễn Đình Ánh

(Bài đăng trên Tạp chí Sông Lam số 11/tháng 3-2021)