Dân tộc Thái là cộng đồng thiểu số mới xuất hiện ở huyện Thanh Chương theo chương trình tái định cư để xây dựng Nhà máy Thủy điện Bản Vẽ ở huyện Tương Dương. Trải qua gần hai thập kỷ, người Thái dần hòa nhập và có những đóng góp nhất định vào quá trình xây dựng và phát triển của huyện. Nhân dịp kỷ niệm 555 năm danh xưng Thanh Chương, xin được giới thiệu một vài nét chính về sinh kế của cộng đồng người Thái ở đây.
Người Thái bắt đầu tái định cư xuống Thanh Chương từ cuối năm 2006. Đến nay có hơn 10.200 nhân khẩu sinh sống ở hai xã Ngọc Lâm và Thanh Sơn (ở Ngọc Lâm có hơn 6.100 người và Thanh Sơn có 4.108 người). Người Thái ở đây chủ yếu sinh sống bằng nông nghiệp, chủ yếu là trồng trọt và chăn nuôi.
Trong trồng trọt, người Thái ở Thanh Chương tập trung vào trồng lúa nước và trồng cây chè, cây keo cùng một vài loại cây trồng khác. Lúc ở Tương Dương, họ đã có trình độ canh tác ruộng nước khá cao. Khi chuyển xuống Thanh Chương, Nhà nước cũng đã cấp cho người dân một diện tích ruộng nước đáng kể để canh tác. Ở xã Ngọc Lâm có 95ha ruộng nước được chia cho các hộ gia đình trong xã. Tuy nhiên, có khá nhiều hộ không có ruộng nước do đến sau nên không được nhận. Bên cạnh đó, nhiều diện tích ruộng nước bị hoang hóa do những lý do khác nhau nên không phải khi nào cũng canh tác hết được diện tích ruộng nước đã được phân chia. Tổng diện tích cây lúa cả 2 vụ là 171,5 ha, trong đó vụ xuân 91,5 ha và vụ hè thu 80 ha, năng suất lúa bình quân đạt 52,5 tạ/ha, tổng sản lượng đạt 915 tấn. Ngoài trồng lúa ở ruộng nước thì người dân còn trồng nhiều loại cây khác trên đồng, nương. Tính đến hết năm 2023, diện tích cây ngô 2 vụ là 17 ha, trong đó vụ xuân 10 ha, vụ hè thu 7 ha, năng suất bình quân đạt 36 tạ/ha, sản lượng đạt 62,4 tấn. Diện tích cây sắn là 80 ha, năng suất ước đạt 300 tạ/ha, sản lượng thu được ước đạt 2.400 tấn.
Ở xã Thanh Sơn, nông nghiệp cũng khá phát triển. Tính chung cả xã, tổng sản lượng cây lương thực có hạt đạt 1.135 tấn. Trong đó: tổng diện tích cây lúa gieo trồng là 196 ha tính cả 2 vụ, năng suất đạt 49tạ/ha; sản lượng thu được 976 tấn. Tổng diện tích cây ngô gieo trồng 39 ha, năng suất đạt 40,7 tạ/ha; sản lượng thu được 159 tấn. Tổng diện tích cây lạc là 3,1 ha, năng suất đạt 25 tạ/ha, sản lượng đạt 7.75 tấn. Tổng diện tích cây sắn là 287 ha; năng suất đạt 230 tạ/ha.; sản lượng 6.601 tấn. Các loại rau quả là 30,2 ha; năng suất đạt 50,9 tạ/ha, sản lượng 153 tấn. Người Thái là nhóm chủ yếu ở Ngọc Lâm và Thanh Chương nên các hoạt động kinh tế của họ ảnh hưởng quan trọng đến tình hình kinh tế của địa phương. Nói cách khác thì người Thái đóng góp chủ yếu trong hoạt động kinh tế ở xã.
Trong sinh kế của người Thái ở Thanh Chương thì chè có một vai trò quan trọng. Ở xã Ngọc Lâm, tổng diện tích cây chè là 298,99 ha, trong đó, chè kinh doanh 236,69 ha, năng suất bình quân 40 tạ/1 ha. Chè trong giai đoạn kiến thiết cơ bản 62,3 ha; chè trồng mới trong năm ước đạt 3 ha. Ở xã Thanh Sơn, trồng chè cũng được người dân quan tâm. Tổng sản lượng chè búp tươi toàn xã đạt 1.400 tấn. Trồng chè đạt hiệu quả kinh tế khá cao, trung bình khoảng 100 triệu đồng/ha, nếu năm được giá có thể đạt trên 130 triệu đồng/ha, là nguồn thu nhập quan trọng đối với đời sống của người Thái nơi đây. Người dân trồng theo hộ gia đình và khi thu hoạch thì họ đổi công hoặc thuê người trong làng giúp. Sau khi thu hoạch thì họ bán lại cho các điểm thu mua của các thương lái để chuyển đến các nhà máy chế biến.
Cùng với trồng chè thì trồng cây keo cũng có vai trò quan trọng đối với đời sống của người Thái ở Thanh Chương. Người dân trồng keo trên các đất nương và đất rừng được giao cho sản xuất. Trước đây họ phải mua cây giống từ các nơi khác về để trồng, nhưng hiện nay trong vùng đã có vườn ươm để cung cấp cây giống cho người dân. Mỗi đợt trồng keo phải 5-6 năm mới thu hoạch được. Đến kỳ thu hoạch, chủ vườn chủ yếu thuê người trong làng đi làm. Họ thương thảo với người mua rồi tập kết ven đường để xe của công ty đến chuyển đi. Cũng có trường hợp người dân thuê xe chở đến xưởng cân bán cho công ty hoặc thương lái. Không phải gia đình nào cũng có vườn keo, nhưng trồng keo cũng tạo ra nhiều việc làm hơn, nhất là bóc vỏ, chặt keo, vận chuyển cây keo ra đường là công việc phổ biến thu hút nhiều người làm thuê ở đây. Mỗi ngày lao động như vậy, tùy theo điều kiện cũng có thể tạo ra thu nhập từ 200 đến 300 ngàn đồng.
Bên cạnh trồng trọt thì chăn nuôi cũng là sinh kế quan trọng, không chỉ cung cấp nguồn thực phẩm tại chỗ, chăn nuôi còn tạo ra nguồn thu đáng kể. Người Thái ở Thanh Chương chăn nuôi trâu bò, lợn, gia cầm… Ở xã Ngọc Lâm, tổng đàn trâu, bò là 1.510 con; tổng đàn lợn là 7.862 con; tổng đàn gia cầm là 97.200 con. Cùng với đó là việc nuôi cá ao cũng phát triển. Cả xã có 207 ao nuôi thả cá, tổng diện tích là 10,3 ha. Ở xã Thanh Sơn, chăn nuôi cũng là hoạt động quan trọng. Tổng đàn trâu là 689 con; tổng đàn bò là 711 con; tổng đàn lợn là 1.712 con; tổng đàn gia cầm là 17.480 con… Tại hai xã này, chăn nuôi của người Thái là phát triển nhất. Cùng với chăn nuôi thì người dân còn tận dụng việc đánh bắt thủy sản ở suối, sông, ao hồ để cải thiện bữa ăn trong gia đình.
Bên cạnh nông nghiệp, các hoạt động thủ công nghiệp và thương mại dịch vụ của người Thái ở Thanh Chương vẫn còn hạn chế. Thủ công nghiệp truyền thống hiện tại không phát triển lắm, nhiều nghề thủ công nghiệp truyền thống bị mai một vì khó tiếp cận được thị trường. Như nghề dệt may truyền thống, hiện tại các bản vẫn còn nhiều người biết nhưng chỉ phục vụ nhu cầu của một bộ phận nhỏ chủ yếu là trang phục cho người lớn tuổi vào các dịp lễ tết. Một số đã tổ chức theo nhóm để tìm đường tiếp cận thị trường nhưng chưa đạt hiệu quả. Người trẻ ít quan tâm đến các ngành thủ công nghiệp truyền thống nên nhiều nghề bị mai một cũng là xu hướng chung.
Về thương mại, dịch vụ: ở xã Ngọc Lâm có 02 xe vận tải kinh doanh; 50 ốt quán dịch vụ hàng hóa, ăn uống cùng dịch vụ khác; có hơn 20 gian hàng chợ phiên vào thứ 3 và thứ 7 hàng tuần; 02 xưởng cưa chế biến gỗ; 01 xưởng chế biến chè mini; 01 lò ấp trứng; 01 lò sấy nông sản, chủ yếu là của người Thái, có một vài người Thái hợp tác với người Kinh để mở ra. Ở xã Thanh Sơn, các hoạt động thương mại dịch vụ cũng khá phát triển. Trong xã có 6 trạm cân để thu mua keo, hàng chục quán hàng tạp hóa để phục vụ nhu cầu của người dân…
Nhìn chung, sinh kế của người Thái ở Thanh Chương chủ yếu dựa vào nông nghiệp là chính. Các hoạt động thương mại và dịch vụ còn hạn chế. Vậy nên đời sống kinh tế của người dân vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Việc làm tại chỗ còn chưa đáp ứng được nên hầu hết thanh niên đều đi xa quê để kiếm việc làm. Trong hai xã có hơn trăm người Thái đi xuất khẩu lao động ở các nước như Nhật Bản, Đài Loan, Hàn Quốc, Malaysia… Việc phát triển các sinh kế tại chỗ để thu hút lao động địa phương và giải quyết việc làm cho con em trong xã đang là bài toán khó đối với chính quyền nơi đây.
Bùi Hào
