Tháng 10 năm 2018, tại buổi đấu giá ở nhà đấu giá Sotheby’s ở London (Anh), bức tranh “Girl with Balloon” (tạm dịch: “Bé gái với bóng bay”) của Banksy được bán với giá 1,4 triệu USD. Tuy nhiên, một sự kiện chưa từng thấy đã xảy ra: ngay sau khi tác phẩm này được khớp lệnh bán, nó đã tự hủy.
Một phần tranh tuột dần khỏi khung và bị cắt ra thành từng dải nhỏ trước sự kinh ngạc của tất cả mọi người. Việc bức tranh bị cắt ra thành nhiều mảnh được cho là do một máy cắt giấy giấu phía trong khung và được bí mật kích hoạt vào đúng thời điểm đó.
Người ta cho rằng chính Banksy – tác giả của bức tranh – đã làm điều này. Vậy điều gì khiến ông mạo hiểm đến vậy khi cắt vụn bức tranh có giá trị không thấp của chính bản thân ngay sau khi nó vừa được gõ búa trong phiên đấu giá?
Ý nghĩa của sự kiện này có thể được hiểu theo nhiều cách. Trước hết là sự phản đối thương mại hóa nghệ thuật. Banksy thường có quan điểm chỉ trích sự thương mại hóa trong nghệ thuật. Hành động tự hủy bức tranh có thể được coi là một cách để phản đối việc nghệ thuật trở thành một mặt hàng để đầu cơ và đầu tư, thay vì được trân trọng và đánh giá cao về mặt nghệ thuật. Cũng có thể đó là biểu tượng của sự phù du: hành động tự hủy có thể tượng trưng cho tính tạm thời và sự phù du của nghệ thuật và cuộc sống. Điều này nhấn mạnh rằng mọi thứ đều có thể biến mất hoặc thay đổi bất ngờ, và nghệ thuật không phải là ngoại lệ.
Nhiều người cho rằng đây chẳng qua chỉ là một chiêu trò truyền thông, và nó là một chiến lược truyền thông thông minh của Banksy, nhằm thu hút sự chú ý và tạo nên một cú sốc lớn trong giới nghệ thuật và công chúng. Điều này đã làm tăng giá trị và sự nổi tiếng của bức tranh, ngay cả khi nó bị hủy một phần. Tuy nhiên, cũng không ít ý kiến cho rằng ý nghĩa thực sự của sự kiện này là nhằm tạo ra một tác phẩm nghệ thuật mới. Sau khi bức tranh bị xé một phần, nó được đặt tên lại là “Love is in the Bin” (Tạm dịch: “Tình yêu nằm trong thùng rác”). Việc tự hủy một phần đã biến nó thành một tác phẩm nghệ thuật mới, với ý nghĩa và giá trị khác biệt so với tác phẩm ban đầu.
Trên thực tế, Banksy là một nghệ sĩ bí ẩn. Là một nghệ sĩ đường phố, hoạt động ẩn danh (Banksy chỉ là nghệ danh), ông nổi tiếng với những tác phẩm graffiti có tính chất châm biếm xã hội và chính trị. Mặc dù danh tính thực sự của Banksy chưa bao giờ được xác nhận, người ta tin rằng ông sinh ra ở Bristol, Anh, vào những năm 1970. Các tác phẩm của Banksy thường có tính chất châm biếm và phản biện xã hội, chứa đựng thông điệp phản đối chiến tranh, chủ nghĩa tiêu dùng, hệ thống chính trị, và các vấn đề xã hội khác, chẳng hạn như “There Is Always Hope” cũng với hình ảnh cô gái thả bóng bay, hay “The Flower Thrower” mô tả một người đàn ông ném một bó hoa như thể đang ném một quả bom, biểu tượng cho sự phản đối chiến tranh… Lần này, với “Girl with Balloon” và “Love is in the Bin”, Banksy thể hiện sự sáng tạo và khả năng gây sốc của mình.
Sau sự kiện tại nhà đấu giá Sotheby’s, Banksy đã đăng một đoạn video lên Instagram cho thấy cảnh quay mô tả cơ chế hủy bức tranh trong khung. Trong video này ông thừa nhận vài năm trước đã bí mật lắp một máy hủy tài liệu vào một bức tranh trong trường hợp nó được đưa ra đấu giá. “Sự thôi thúc phá hủy cũng là một sự thôi thúc sáng tạo”, Banksy nói.
Như vậy, với Banksy, sáng tạo cần đến phá hủy. Chỉ khi dám phá hủy, con người mới có thể sáng tạo. Tính hủy diệt của hành động sáng tạo nghệ thuật lại có thể là sự tái sinh của chính nó, trong một dạng thức hoàn toàn mới. Như nghệ sĩ Ngải Vị Vị (Trung Quốc) đã từng biện hộ cho tác phẩm đánh rơi chiếc bình nhà Hán của mình khi mọi người phê phán nó như một sự mạo phạm đến lịch sử và truyền thống văn hóa Trung Hoa bằng lời của Mao Trạch Đông: “Cách duy nhất để xây dựng một thế giới mới là phá hủy thế giới cũ”.
Bức tranh “Girl with Balloon” được người mua quyết định giữ lại dù nó đã bị phá hủy một phần, sau đó, vào tháng 10 năm 2021, nó – “Love is in the Bin” – tiếp tục được đưa ra bán đấu giá lần nữa tại Sotheby’s và lần này được bán với giá kỷ lục là khoảng 25,4 triệu USD, vượt xa giá trị ban đầu. Sự kiện này cho thấy rằng, mặc dù bị hủy một phần, bức tranh vẫn có sức hấp dẫn và giá trị nghệ thuật lớn, nhờ vào tính độc đáo và câu chuyện đằng sau đó.
Quỳnh An – PV
