Khaled Sabsabi là một nghệ sĩ thị giác người Úc gốc Liban, được biết đến với những tác phẩm nghệ thuật đậm chất tâm linh và chính trị, phản ánh sâu sắc trải nghiệm di cư, chiến tranh và ký ức cá nhân. Sinh năm 1965 tại Tripoli, Liban, ông và gia đình đến Úc định cư vào năm 1978, trong bối cảnh cuộc nội chiến Liban diễn ra ác liệt. Ký ức chiến tranh cùng hành trình tái định cư đã trở thành nguồn cảm hứng không ngừng nghỉ trong thực hành nghệ thuật của ông.
Sabsabi dùng nhiều loại chất liệu khác nhau như video, âm thanh, thư pháp và các vật liệu truyền thống để sáng tạo nghệ thuật. Điều đặc biệt nhất là ông dùng cà phê Liban – một phần ký ức và văn hóa của người Trung Đông – để tạo ra những tác phẩm thư pháp giàu chất suy tưởng. Thư pháp với cà phê Liban trong tay ông không đơn thuần là biểu hiện thị giác mà còn là sự triệu hồi ký ức, là cách ông kết nối giữa bản ngã cá nhân và lịch sử tập thể, giữa nghệ thuật và tinh thần.
Năm 2025, tác phẩm của ông xuất hiện trong triển lãm “Stolon Press: Flat Earth” tại Bảo tàng Nghệ thuật Đại học Monash (MUMA), Melbourne. Triển lãm này là một phần trong chương trình nghệ thuật nghiên cứu và hợp tác của nhóm nghệ thuật Stolon Press, gồm nghệ sĩ Khaled Sabsabi, nhà nhân học Elisa Taber và một số nghệ sĩ khác. “Flat Earth” là tên gọi ẩn dụ cho sự phản tư về thế giới phẳng hay cách con người nhận thức không gian sống, đồng thời là một sân chơi thử nghiệm, nơi nghệ thuật được xem như một hình thức xuất bản – xuất bản cả về ngôn ngữ, ký ức và vật chất.
Tuy nhiên, trước khi được khai mạc vào cuối tháng 5 năm 2025, triển lãm từng bị Đại học Monash tạm hoãn vô thời hạn. Nguyên nhân là do những tranh cãi xoay quanh hoạt động chính trị của Sabsabi, đặc biệt là việc ông từng ký tên vào bức thư ngỏ ủng hộ phong trào tẩy chay lễ hội nghệ thuật Sydney năm 2022, nhằm phản đối việc lễ hội nhận tài trợ từ chính phủ Israel. Một số ý kiến cho rằng việc mời ông tham gia triển lãm là “gây tranh cãi”, khiến Ban tổ chức quyết định hoãn lại sự kiện.
Quyết định này đã làm dấy lên làn sóng phản đối từ giới nghệ thuật, học thuật và công chúng, những người ủng hộ quyền tự do sáng tạo và lên tiếng trong nghệ thuật. Nhiều nghệ sĩ và nhà hoạt động đã chỉ trích hành động này là sự kiểm duyệt mang tính chính trị, có thể tạo ra tiền lệ nguy hiểm cho đời sống nghệ thuật ở Úc. Cuối cùng, sau quá trình thảo luận và tham vấn cộng đồng, MUMA đã chính thức khôi phục triển lãm “Stolon Press: Flat Earth”, mở cửa từ ngày 29 tháng 5 đến ngày 27 tháng 7 năm 2025.
Triển lãm bao gồm nhiều tác phẩm mới, trong đó nổi bật là chuỗi tác phẩm thư pháp cà phê Liban mang tính chiêm nghiệm và đối thoại. Bên cạnh đó là các hình thức trình bày kết hợp giữa video, tư liệu, âm thanh và văn bản, tạo nên một không gian trưng bày đa lớp, nơi nghệ thuật, ký ức, chính trị và ngôn ngữ va chạm, cộng hưởng với nhau. Sabsabi cho biết: “Tôi không làm nghệ thuật để tuyên truyền, mà để đặt câu hỏi, để đối thoại và để những ký ức bị chôn vùi có cơ hội được nhắc nhớ”.
Việc triển lãm được khôi phục không chỉ là thắng lợi cá nhân cho Sabsabi mà còn là chiến thắng cho tự do nghệ thuật tại Úc. Nó khẳng định rằng nghệ thuật không thể và không nên bị kiểm duyệt vì quan điểm chính trị hay nguồn gốc văn hóa của nghệ sĩ. Hơn thế, triển lãm này đánh dấu một bước tiến trong nhận thức xã hội về vai trò của nghệ thuật đương đại như một công cụ phản biện, ghi chép lịch sử và xây dựng cầu nối giữa các nền văn hóa.
Sabsabi cũng bày tỏ mong muốn rằng, sau quyết định này, các tổ chức nghệ thuật quốc gia như Creative Australia sẽ xem xét lại việc loại ông khỏi danh sách ứng cử viên cho đại diện Úc tại Venice Biennale 2026. Dù còn nhiều tranh luận, ông khẳng định vẫn giữ niềm tin vào khả năng của nghệ thuật trong việc kết nối con người vượt qua chia rẽ và định kiến.
Trong một thế giới ngày càng bị phân cực bởi chính trị và truyền thông, triển lãm “Stolon Press: Flat Earth” của Khaled Sabsabi là lời nhắc nhở mạnh mẽ về quyền được lắng nghe, được tưởng niệm và được kể chuyện, thông qua ngôn ngữ của nghệ thuật, bằng chất liệu của ký ức và niềm tin cá nhân. Đó là nơi nghệ thuật không chỉ để nhìn mà còn để hiểu, để chạm vào những điều sâu kín nhất trong mỗi con người.
Vân Quỳnh – Sơn Lâm
