Vào ngày 19 tháng 11 năm 1971, tại phòng trưng bày F-Space ở Santa Ana, California (Mỹ), một nhóm nhỏ khán giả đã chứng kiến một sự kiện nghệ thuật chưa từng có. Nghệ sĩ trẻ Chris Burden đã đứng yên khi một người bạn, đứng cách đó 15 feet (khoảng 4,5 mét), bắn một viên đạn từ khẩu súng trường vào cánh tay trái của ông. Viên đạn dự kiến chỉ sượt qua da, nhưng thay vào đó, nó đã xuyên qua cánh tay Burden, gây ra một vết thương nghiêm trọng hơn mong đợi.
Màn trình diễn này, mang tên “Shoot”, được ghi lại trong một đoạn phim ngắn dài tám giây và một số bức ảnh. Burden đã lên kế hoạch cẩn thận cho sự kiện này, với mục đích khám phá cảm giác thực sự khi bị bắn – một hình ảnh quen thuộc trên truyền hình và trong văn hóa Mỹ thời bấy giờ, đặc biệt trong bối cảnh Chiến tranh Việt Nam đang diễn ra.
Burden chia sẻ rằng ý tưởng cho “Shoot” xuất phát từ việc ông muốn trải nghiệm thực tế cảm giác bị bắn, một hình ảnh mà ông thường thấy trên truyền hình nhưng chưa bao giờ trải qua. Ông cũng muốn thách thức ranh giới giữa nghệ thuật và cuộc sống, đặt câu hỏi về vai trò của khán giả và trách nhiệm của họ khi chứng kiến những hành động nguy hiểm.
Màn trình diễn “Shoot” đã gây ra nhiều tranh cãi và phản ứng mạnh mẽ từ công chúng và giới phê bình nghệ thuật. Nhiều người cho rằng Burden đã đi quá xa, đặt mạng sống của mình vào nguy hiểm một cách không cần thiết. Tuy nhiên, những người khác lại nhìn nhận đây là một tác phẩm nghệ thuật mạnh mẽ, thách thức và đặt ra những câu hỏi sâu sắc về bạo lực, truyền thông và trách nhiệm của khán giả.
Sau “Shoot”, Burden tiếp tục thực hiện nhiều màn trình diễn khác liên quan đến việc thử thách giới hạn của cơ thể và tâm lý, như “Trans-Fixed” (1974), nơi ông bị đóng đinh lên mui xe Volkswagen, hay “Doomed” (1975), nơi ông nằm dưới một tấm kính lớn trong bảo tàng cho đến khi có ai đó can thiệp. Những tác phẩm này tiếp tục khẳng định vị trí của Burden như một nghệ sĩ tiên phong trong nghệ thuật trình diễn, luôn sẵn lòng đẩy ranh giới của nghệ thuật đến cực hạn.
Mặc dù Burden qua đời năm 2015 do ung thư, di sản nghệ thuật của ông vẫn tiếp tục ảnh hưởng đến nhiều thế hệ nghệ sĩ sau này. Những màn trình diễn táo bạo và đầy tranh cãi của ông đã mở ra những cuộc thảo luận quan trọng về mối quan hệ giữa nghệ thuật, bạo lực và trách nhiệm đạo đức.
Câu chuyện về “Shoot” của Chris Burden không chỉ là một ví dụ về tai nạn nghề nghiệp trong nghệ thuật, mà còn là minh chứng cho việc nghệ thuật có thể đẩy con người đến những giới hạn nào, và khán giả sẽ phản ứng ra sao khi đối mặt với những tình huống cực đoan như vậy.
Thái Quỳnh – Hạnh Nguyên
