Joan Jonas, nghệ sĩ tiên phong trong lĩnh vực nghệ thuật đa phương tiện, tiếp tục khẳng định vị thế của mình trong làng nghệ thuật đương đại khi được vinh danh với Giải thưởng Nghệ sĩ Biểu tượng tại Art Basel 2025. Ở tuổi 88, bà vẫn không ngừng sáng tạo và góp phần làm phong phú thêm thế giới nghệ thuật với những tác phẩm mang tính biểu cảm sâu sắc và sáng tạo đa chiều. Triển lãm mới nhất của bà mang tên “Empty Rooms” vừa được giới thiệu tại Gladstone Gallery, New York, từ đầu năm 2025, đã nhận được sự chú ý lớn của giới chuyên môn và công chúng, thể hiện rõ nét hành trình nghệ thuật độc đáo và không ngừng đổi mới của bà.
Sinh năm 1936 tại New York (Mỹ), Joan Jonas bắt đầu sự nghiệp với tư cách một nhà điêu khắc nhưng nhanh chóng mở rộng phạm vi sáng tạo sang nhiều hình thức nghệ thuật khác như video art, trình diễn, âm nhạc và sắp đặt. Bà được xem là một trong những người tiên phong mở đường cho nghệ thuật đa phương tiện hiện đại, tạo ra những tác phẩm kết hợp hài hòa giữa hình ảnh, âm thanh và chuyển động, tạo nên một ngôn ngữ nghệ thuật đa chiều vừa hiện đại vừa mang tính triết lý sâu sắc. Những dự án của Jonas luôn thu hút sự chú ý tại các sự kiện nghệ thuật quốc tế lớn như Documenta, Biennale Venice, và Biennale São Paulo, qua đó góp phần mở rộng ranh giới nghệ thuật đương đại.
“Empty Rooms” là một triển lãm tiêu biểu cho sự kết hợp tinh tế giữa điêu khắc, video và âm nhạc. Tác phẩm được xây dựng trên nền tảng chủ đề ký ức và mất mát, thông qua hình ảnh mười hai tác phẩm điêu khắc treo lơ lửng được làm từ giấy Torinoko Nhật Bản cùng khung thép, phát sáng từ bên trong. Những “phòng trống” này không chỉ là biểu tượng vật chất mà còn mang ý nghĩa biểu trưng cho những khoảng trống vô hình trong đời sống tinh thần của con người khi đối diện với sự mất mát và cô đơn. Joan Jonas chia sẻ ý tưởng này bắt nguồn từ cảm xúc về sự ra đi của những người bạn thân thiết trong cuộc sống, để lại khoảng trống không thể lấp đầy trong trái tim bà.
Điểm nhấn của triển lãm còn là đoạn video được trích từ tác phẩm “They Come to Us Without a Word” – một phần biểu diễn tại Venice Biennale 2015, với sự kết hợp hài hòa giữa hình ảnh chuyển động và âm nhạc. Âm nhạc trong triển lãm do Jason Moran – một nghệ sĩ và nhà soạn nhạc piano đương đại nổi tiếng – sáng tác riêng cho không gian này. Sự hòa quyện giữa âm thanh và hình ảnh tạo nên một không gian nghệ thuật đa chiều, kích thích cảm xúc và sự tưởng tượng của người xem, mời gọi họ cùng suy ngẫm về những khoảng trống, sự yên lặng và ký ức được giữ lại theo cách rất riêng biệt và đầy chất thơ.
Âm nhạc đóng vai trò then chốt trong tác phẩm của Joan Jonas, trở thành cầu nối cảm xúc giữa các yếu tố thị giác và không gian biểu diễn. Với sự hợp tác giữa bà và Jason Moran, âm thanh không chỉ là nền tảng mà còn là một phần của câu chuyện nghệ thuật, giúp trải nghiệm nghệ thuật trở nên toàn diện và sâu sắc hơn. Bà từng nói rằng âm nhạc tạo ra sự liên kết cảm xúc, kết nối người xem với tác phẩm và mở rộng phạm vi ý nghĩa nghệ thuật vượt ra ngoài những hình thức truyền thống.
Việc Joan Jonas được trao Giải thưởng Nghệ sĩ Biểu tượng tại Art Basel 2025 đánh dấu sự công nhận rộng rãi về tầm ảnh hưởng và những đóng góp to lớn của bà cho nghệ thuật đương đại. Bà là một trong ba nghệ sĩ được vinh danh trong hạng mục này bên cạnh những tên tuổi lừng danh khác như David Hammons và Betye Saar. Giải thưởng nhằm tôn vinh những cá nhân có sức ảnh hưởng lâu dài và khả năng đổi mới nghệ thuật, đồng thời truyền cảm hứng cho các thế hệ nghệ sĩ tương lai. Đây cũng là sự ghi nhận cho một hành trình nghệ thuật bền bỉ, dám thử nghiệm và luôn nỗ lực mở rộng biên giới sáng tạo trong nhiều thập kỷ.
Joan Jonas còn là biểu tượng của sự sáng tạo liên tục, vượt qua mọi rào cản để tái định nghĩa nghệ thuật đương đại. Phong cách của bà pha trộn các hình thức điêu khắc, video, biểu diễn, âm nhạc, đã tạo nên một lối đi riêng biệt, thậm chí là tiên phong trong việc định hình nghệ thuật đa phương tiện. Bà không ngừng đổi mới, luôn tìm kiếm những phương thức mới để truyền tải câu chuyện, cảm xúc và suy ngẫm sâu sắc về con người và cuộc sống.
Sự nghiệp đồ sộ của Joan Jonas truyền cảm hứng cho rất nhiều nghệ sĩ trẻ trên thế giới, giúp họ nhận thấy sức mạnh của sự sáng tạo đa chiều và cách nghệ thuật có thể vượt qua ranh giới ngôn ngữ để kết nối với con người ở cấp độ cảm xúc sâu sắc nhất. Triển lãm “Empty Rooms” là minh chứng sinh động cho tầm vóc nghệ thuật của Joan Jonas – một biểu tượng không thể thiếu trong bức tranh nghệ thuật toàn cầu đương đại.
Vân Quỳnh – Sơn Lâm
