Nhớ có lần, nhà thơ Vũ Toàn nói với tôi: “Tôi có ông anh là nhà thơ Võ Văn Vinh, đang là sinh viên đại học luật thì đột nhiên mắc bệnh hiểm nghèo, vạn bất đắc dĩ, phải bỏ học về quê làm ruộng. Rồi trở thành “nhà thơ – thợ cày” hoặc “thợ cày – nhà thơ” đúng nghĩa. Anh ấy là người có tinh thần tự học rất cao, đọc rất nhiều, làm thơ rất nhiều và có thơ hay”.
Tôi vốn lâu nay vốn chỉ quan tâm: Ở đời, quan trọng nhất đối với một người, không phải anh ta từ đâu đến mà anh ta sẽ đi đến đâu? “Sẽ đi đến đâu?” là điểm đến, không phải điểm xuất phát và đấy mới là đích đến, mang giá trị, ý nghĩa đích thực của một đời người.
Tôi tin Vũ Toàn, nhất là khi đọc Cày đêm của Võ Văn Vinh. Cày đêm là một bài thơ viết theo thể lục bát truyền thống và được viết rất nhuyễn cả về vần điệu lẫn ý tứ. Trong tình cảnh và trong nỗi vất vả:
“Bóng trâu lẫn với bóng người
Đìu hiu tiếng dế dưới trời mù mưa.
Lưỡi cày vỡ nắng mặt trời
Nắng chang chang nắng rợn người tháng năm.
Dăng dăng sương lạnh tận lòng
Mà sao vạt áo ướt đầm mồ hôi”.
Mà vẫn yêu nghề, thoát ly khỏi hiện thực để bay bổng:
“Gió qua gốc rạ rỗng rênh
Mây trên trời đất bồng bềnh mây trôi”.
Những câu thơ được cả tâm lẫn tình như thế, chắc chắn được hạ sinh bởi một người giàu trải nghiệm và hết lòng với cuộc sống. Đọc Cày đêm, độc giả càng tin: Trong việc làm thơ, đề tài chỉ là cái cớ, không hẳn có vai trò quyết định vị thế một bài thơ.
Hoa bông trang là một bài thơ mà đọc xong, nhiều người sẽ thấy yêu cuộc sống này hơn, đồng thời như một phát hiện giúp người đọc không bao giờ được phép bỏ quên vẻ đẹp của đời sống dù là nhỏ bé nhất, bình thường nhất, dễ cho qua nhất:
“Giữa vùng đồi trọc cằn trơ
Mắt tôi bỗng gặp sững sờ bông trang.
Dưới cao xanh nắng chang chang
Bông trang đỏ thắm đỏ sang cả chiều”.
Câu “Bông trang đỏ thắm đỏ sang cả chiều” là câu chốt, góp phần nâng vực cả tứ thơ. Và bên cạnh Hoa bông trang còn có Hoa dẻ. Hoa dẻ gắn với người, mang tâm trạng nhớ thương, nuối tiếc không dứt:
“Ngày ấy tóc em thơm hoa dẻ
Bâng khuâng sông núi biếc ngàn cây.
Tôi xa bản Thái mười năm nhớ
Hương cứ dùng dằng, hoa cứ lay…”
Không chỉ có thế, Võ Văn Vinh còn sở hữu nhiều câu thơ đẹp, đáng nhớ và tràn đầy tình yêu thương vạn vật. Có thể trích dẫn:
“Cây lấm bụi chợt xanh lên bỡ ngỡ
Phố núi dịu dàng ẩm ướt sau mưa”.
(Phố núi)
“Tuổi thơ mất hút bên trời
Còn miên man gió hát lời vu vơ.
Ô kìa, cỏ biếc ngày xưa
Chợt về xanh cả ý thơ cuối chiều”.
(Chợt)
“Thạch Sơn
Khói đốt rẫy thơm theo mùi mía nướng…
Nước hồ chảy như reo vào ruộng cũ
Mảng trời thuở trước đã về xanh cây”.
(Thạch Sơn)
“Cây sau bão, lá cành rơi
Gốc cũng bất rễ dưới trời gió trơ.
Mà dòng nhựa chẳng chịu khô
Lặng về với chấm biếc vừa nhô lên”
(Cây sau bão)
“Mà hoa phong lan biết dịu mềm đá núi
Tiếng khèn ai đắm đuối
Làm ríu chân những tiên nữ áo chàm”.
(Lên Pu Xai Lai Leng)
“Hồn tôi chết đuối mất thôi
Bến sông nghe vẳng tiếng người gặp nhau”
(Bến Kim Đa)
Võ Văn Vinh gắn bó, chia sẻ với đời sống của ông, hiện thực sống của ông đến nỗi vừa có thể “Nghe mưa thấm cả nỗi ngày rỗng rênh” (Giao mùa). Chỉ có mỗi một cái việc một đứa bé đánh rơi một đôi giày trên đường thôi, cũng ám ảnh ông:
“Bé ơi, làm sao tôi quên được
Đôi mắt trong veo ngơ ngác.
Cái miệng cười thật xinh
Đôi chân nhỏ xíu mang đôi giày luôn quẫy đạp.
Giữa cơn mơ
Trong giấc ngủ của mình”.
(Đôi giày bé thơ)
Ám ảnh ông hơn nữa là khi chứng kiến “Những con nhện rút tơ mình chăng lưới/ Lặng lẽ mưu sinh, như tự lòng mình”, ông thốt lên:
“Những con nhện bơ vơ tội nghiệp
Trong ngôi nhà sáng điện của tôi”.
(Sự hụt hẫng)
Cũng có lúc Võ Văn Vinh cảm thấy mình chưa đi hết mình, chưa sống hết mình vì người, vì thơ theo sự xác quyết của một thi nhân. Bởi thế mà trong Không đề, ông mới viết:
“Mai rồi về với hư vô
Chỉ lo sự nhạt còn trơ xanh rờn.
Tiếc mình chưa thật cô đơn
Và chưa đến tận nỗi buồn mênh mang…”
Mặc dầu vậy, Võ Văn Vinh vẫn cho rằng: thơ nên hướng vào sự hữu ích và vì cái chung. Theo ông, thơ không thể xa rời đời sống và phải là một phần của đời sống. Có như vậy, nhịp cầu giữa người làm thơ và người thưởng thức thơ, người yêu thơ mới trở nên bền vững. Ông rất tâm đắc bốn câu thơ của nhà thơ lớn người Hungari Pêtôphi:
“Nếu anh chỉ đến hát
Niềm vui khổ riêng tư
Thì đời không chờ đợi
Hãy vứt cây đàn thiêng”.
Tính đến nay, Võ Văn Vinh đã in hai tập thơ qua Nhà xuất bản Hội Nhà văn. Cách nay không lâu, tập thơ Biển và cây xương rồng của ông đã được Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Nghệ An trao giải Nhì Giải thưởng Văn học Nghệ thuật Hồ Xuân Hương theo định kỳ 5 năm một lần.
Đặng Huy Giang
(Bài đăng trên tạp chí Sông Lam số 30, tháng 1+2/2023)
