Giữa đại lộ Benjamin Franklin Parkway của thành phố Philadelphia (Mỹ), một công trình nghệ thuật mới mang tên Calder Gardens vừa được khánh thành, mở ra một không gian độc đáo dành riêng cho nhà điêu khắc lừng danh Alexander Calder.
Nhiều người gọi nơi đây bằng cái tên đầy gợi hình: Garden of Unearthly Delights – khu vườn của những điều mê hoặc vượt ngoài thực tại. Đó không phải là một bảo tàng, mà là một hành trình trải nghiệm, nơi ánh sáng, không gian và điêu khắc hòa vào nhau, để người xem tự tìm lấy cảm xúc cho riêng mình.
Calder Gardens do hai kiến trúc sư nổi tiếng Herzog & de Meuron thiết kế. Thay vì dựng một khối nhà cao lớn, họ chọn cách giấu công trình xuống lòng đất. Từ mặt phố, chỉ thấy một khu vườn tự nhiên phủ kín hoa cỏ; ẩn sâu bên dưới là hệ thống phòng trưng bày, hành lang tối, không gian trầm mặc và những góc sáng lạ mắt. Cách tổ chức này khiến người bước vào có cảm giác như đi xuống một thế giới khác, ở đó thời gian chậm lại, tiếng ồn bên ngoài biến mất, và chỉ còn lại hơi thở của nghệ thuật.
Các lối đi trong Calder Gardens được thiết kế uốn lượn, dẫn người xem đi qua những vùng sáng tối khác nhau. Hành lang có những đoạn tối gần như tuyệt đối, để rồi bất ngờ mở ra một khung sáng hắt vào tác phẩm đặt giữa phòng. Những mảng tường cong, trần thấp hay giếng trời hẹp đều được tính toán kỹ lưỡng để tạo hiệu ứng thị giác. Có nơi, ánh sáng rọi vào khiến bóng tác phẩm đổ dài lên vách bê tông, như chuyển động cùng người xem. Có nơi tác phẩm lơ lửng trong một khoảng tối, chỉ có ánh phản chiếu nhẹ trên mặt kim loại.
Điểm khác biệt của Calder Gardens là ở cách trưng bày. Toàn bộ không gian không có bảng chú thích, không có lời dẫn hay mô tả. Mỗi tác phẩm dù là những khối thép tĩnh tại hay những cấu trúc chuyển động nhẹ đều được đặt trong không gian riêng, đủ để người xem quan sát, lắng lại và tự tìm ý nghĩa. Sự im lặng trở thành một phần của trải nghiệm. Người xem không bị dẫn dắt bởi tri thức, mà được khuyến khích lắng nghe trực giác của chính mình.
Ở trung tâm công trình là Sunken Garden, khu vườn hơi chìm với cây xanh bao quanh, ở đó một tác phẩm của Calder trồi lên giữa lớp thảm cỏ, gợi cảm giác vừa như được sinh ra từ lòng đất, vừa như một sinh thể đang chuyển động trong không gian tĩnh lặng. Xung quanh đó là những khoảng sân nhỏ, những khối tường bê tông lồi lõm gợi lại dấu vết của đô thị cũ.
Trên bề mặt công trình, kiến trúc sư cảnh quan Piet Oudolf đã tạo nên một khu vườn tự nhiên mềm mại, trồng hơn 37.000 cây thuộc hơn 250 loài khác nhau. Thảm cỏ, lau sậy, hoa dại và cây bụi được sắp đặt như một bức tranh sống động, sắc màu và hương thơm thay đổi theo mùa. Không gian ấy làm dịu ánh nhìn và góp phần hòa tan ranh giới giữa kiến trúc và thiên nhiên. Người đến đây có thể ngồi lại trên những bậc đá, nghe tiếng gió lùa qua cỏ, nhìn ánh sáng trượt trên mặt thép của tác phẩm, chìm vào cảm xúc của riêng mình.
Calder Gardens được khánh thành vào tháng 9 năm 2025, do Quỹ Calder Foundation và gia đình Alexander Calder sáng lập. Cháu nội của ông, Alexander S.C. Rower, gọi nơi đây là “một chốn thiêng”, nơi tôn vinh sự nghiệp của Calder, tôn vinh cách ông nhìn thế giới: nhẹ nhàng, tự do và luôn hướng về sự cân bằng.
Đi qua từng lối nhỏ, người xem không cần cố gắng hiểu Calder muốn nói gì. Mọi cảm nhận đều đến tự nhiên, từ màu sắc, ánh sáng đến chuyển động của không khí quanh tác phẩm. Khi bước ra khỏi không gian ngầm ấy, người xem cảm giác như vừa rời khỏi một giấc mơ chậm, trong trẻo và yên tĩnh. Có lẽ đó chính là điều mà Calder Gardens và những người tạo dựng nên nó muốn gửi gắm.
Phương Thanh – Song Hương
, một công trình nghệ thuật mới mang tên Calder Gardens vừa được khánh thành){kind=link}