Trong thế giới nghệ thuật đương đại, Olafur Eliasson là một trong những cái tên tiên phong mang đến những trải nghiệm sống động và đầy suy tưởng cho người yêu nghệ thuật. Triển lãm sắp đặt “Your curious journey” diễn ra tại Bảo tàng Mỹ thuật Đài Bắc từ tháng 6 đến tháng 9 năm 2025 là minh chứng mới nhất cho hành trình không ngừng khám phá giác quan và nhận thức mà nghệ sĩ người Đan Mạch gốc Iceland này theo đuổi hơn ba thập kỷ qua. Ở đó, nghệ thuật không chỉ là sự chiêm ngưỡng thụ động, mà là một chuỗi trải nghiệm chủ động, nơi người xem bước vào, đi lại, chạm vào, thậm chí cảm thấy lạnh buốt, ẩm ướt hay rối loạn thị giác, để từ đó hình thành những nhận thức mới về thế giới và chính mình.
Trước đó, triển lãm “Your curious journey” đã được tổ chức theo chuỗi tại Singapore và New Zealand.
Điều khiến “Your curious journey” trở nên đặc biệt không nằm ở quy mô hay số lượng tác phẩm, mà ở cách Eliasson dựng nên một hành trình cảm giác có chủ ý. Các tác phẩm sắp đặt được sắp xếp theo một nhịp điệu không gian nhất định, dẫn dắt người xem qua các trạng thái cảm xúc khác nhau, từ ngỡ ngàng đến chiêm nghiệm, từ tò mò đến thảng thốt. Chẳng hạn, tác phẩm “Beauty” (1993), một cầu vồng mỏng manh xuất hiện trong bóng tối, chỉ lộ ra khi người xem di chuyển đúng góc độ ánh sáng. Hay “Ventilator” (1997), một chiếc quạt trần đung đưa giữa không trung, tạo nên cảm giác gió chuyển động vô hình, làm người xem tự hỏi đâu là phần cơ thể đang cảm nhận và đâu là phần trí óc đang kiến tạo ảo giác. Những trải nghiệm ấy gợi lên một điều cốt lõi: cảm giác không chỉ là phản ứng tự nhiên, mà còn là kết quả của sự hình thành trong tâm trí, và nghệ thuật chính là nơi ta có thể làm chủ quá trình ấy.
Eliasson không giấu tham vọng biến mỗi không gian trưng bày thành một môi trường thể nghiệm đầy tính khơi gợi. Trong “Your curious journey”, ông còn đưa vào những tác phẩm mới như “The last seven days of glacial ice” (2024), phản ánh sự tan rã của băng hà qua chất liệu đồng và thủy tinh, hay “Seismographic testimony of distance” (2025), một loạt bản vẽ độc đáo ghi lại hành trình vận chuyển các tác phẩm nghệ thuật từ Auckland đến Đài Bắc, khi những chiếc bút tự động trong thùng hàng vẽ nên các đường nét trừu tượng từ mọi rung động và chuyển động trên đường đi, biến hành trình vô hình thành một tác phẩm nghệ thuật đầy cảm hứng. Những vật thể này không đòi hỏi người xem hiểu hết ý nghĩa của chúng, mà yêu cầu họ chấp nhận sự mơ hồ, cảm nhận trực tiếp, lắng nghe sự lên tiếng của vật chất trong im lặng. Trải nghiệm không đến từ thông điệp có sẵn, mà từ sự tiếp xúc: cái lạnh của băng, mùi rêu sống, ánh sáng vàng làm biến mất các màu sắc khác…, tất cả là cách Eliasson khơi dậy giác quan và buộc người xem đối thoại với thế giới bằng cơ thể mình.
Ở tầng sâu hơn, những tác phẩm của Eliasson mang theo mối quan tâm rõ ràng về môi trường và mối liên hệ hữu cơ giữa con người và tự nhiên. Trong suốt sự nghiệp, ông luôn sử dụng những yếu tố như ánh sáng mặt trời, nước, sương, đá, rêu, để đưa thiên nhiên vào không gian nghệ thuật và đặt lại câu hỏi: làm thế nào chúng ta cảm nhận thế giới trong bối cảnh ngày càng xa rời tự nhiên? Tác phẩm nổi tiếng “Ice Watch” (2018 – 2019) dù không xuất hiện trong triển lãm tại Đài Bắc, vẫn là một bóng hình hiện hữu trong toàn bộ tư duy nghệ thuật của Eliasson. Khi mang những khối băng tan từ Greenland đặt giữa thành phố, ông không cần tuyên bố hay phát động chiến dịch nào, chỉ cần để thời gian trôi, để băng tan, và để người qua đường lặng người trước sự mong manh hữu hình của Trái đất. Cái chạm tay vào khối băng là cái chạm tay vào trách nhiệm, đó là những gì người thưởng lãm có thể cảm nhận được khi xem tác phẩm của ông.
“Your curious journey” tiếp nối tinh thần đó, nhưng với một cấu trúc chặt chẽ hơn, nơi trải nghiệm cá nhân được đặt vào trung tâm. Người xem không còn là khán giả, mà trở thành người đồng hành, người kích hoạt tác phẩm. Triển lãm không cung cấp câu trả lời mà mở ra những khoảng trống để mỗi người tự điền vào bằng trải nghiệm riêng. Chính trong những khoảng trống ấy, nghệ thuật sắp đặt của Eliasson trở nên sâu sắc: nó không cứng nhắc trong hình thức, không giáo điều trong ngôn từ, mà thầm lặng gợi mở bằng vật chất và không gian.
Có thể nói, điều Eliasson theo đuổi không phải là cái đẹp thuần túy, mà là một cách cảm nhận mới, nơi mọi quy ước thị giác, tri giác, xúc giác đều bị thử thách và làm mới. Nghệ thuật của ông không đề cao ý tưởng mang tính trí tuệ hay triết lý trừu tượng, mà đặt sự nhận thức vào trung tâm của trải nghiệm nghệ thuật. Từ đó, triển lãm “Your curious journey” còn là lời mời: hãy bước vào không gian, bước vào chính mình, và đặt lại câu hỏi ta đang cảm nhận thế giới này bằng cách nào, một câu hỏi giản dị nhưng có sức mạnh khơi mở vô tận.
Vân Quỳnh – Song Hương
